Ahlat, Doğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan Bitlis İli’nin bir ilçesidir. Bitlis İli Doğu Anadolu Bölgesinin güneyinde, Van Gölü’nün güney ve batı kıyılarında yer almaktadır. Ağrı, Muş, Batman, Siirt ve Van illeriyle komşudur. Bitlis komşu illeri Siirt’e 97 km., Van’a 170 km., Batman’a 138 km., Muş’a 85 km., Ağrı’ya ise 243 km. uzaklıktadır. İzdüşüm alanı 8010 km², gerçek alanı 8551 km²’dir. Nüfusu 1997 yılı sayımlarına göre 340.338’dir.
İl toprakları oldukça engebelidir. İlin belkemiğini oluşturan ve Van Gölü’nün ve Muş Havzası’nın güneyinde fay diklikleri boyunca birdenbire bir duvar gibi yükselen Güneydoğu Toroslar’da 3.000 m.’yi aşan doruklar vardır. İl topraklarının kuzey yarısındaki engebeliği, geniş ve yüksek platolar oluşturur. Bunların üzerinde yer yer Süphan Dağı (4058m) ve Nemrut Dağı (2801m) gibi görkemli yanardağlar yükselir.
Ahlat İlçesi, Bitlis il merkezinin kuzeybatısında yer almaktadır. İlçenin doğusunda Adilcevaz, batısında Güroymak ve Korkut, güneyinde Tatvan, kuzeyinde Bulanık ve Malazgirt ilçeleri bulunmaktadır.
Ahlat, Doğu Anadolu’nun yukarı Murat-Van bölümünde yer alır. Yüksek dağlarla çevrilmiş, Van Gölü’ne doğru eğimli platolar üzerinde kurulmuştur. Bu eğimli platoları yaran Karmuç, Karga ve Sor çayları Van Gölü’ne dökülür. Nemrut ve Süphan dağları arasındaki sahada kurulmuş olan Ahlat’ın arazisi, Van Gölü kıyısından başlayarak, dağlık alanlara kadar uzanan geniş bir plato oluşturmaktadır. İlçenin en yüksek dağlık kesimi, güneybatıdaki Nemrut Dağı’dır. Buradaki krater gölü Türkiye’nin en büyük, dünyanın ise sayılı krater göllerindendir.
Ahlat’ın merkez bucağına 15, Ovakışla bucağına ise 11 köy bağlıdır. Ancak Kırıkkaya Köyü’nün köy tüzel kişiliği devam etmekle birlikte, boşaltılmış olduğundan nüfusu bulunmamaktadır. Ayrıca Ahlat’a bağlı Yeniköy ve Akrak isminde iki de mezra bulunmaktadır.
5.2) BİTKİ ÖRTÜSÜ (FLORASI)
Ahlat genelinde de, planlama alanı içerisinde de orman alanı bulunmamaktadır. Yerleşimin bitki örtüsünü temel olarak tarım alanları, meyve bahçeleri, ağaçlık alanlar, meralar ve konut bahçelerinden oluşmaktadır.
Planlama alanı içerisinde özellikle I.Derece Arkeolojik Sit Alanı içerisinde hemen hemen hiçbir bitki örtüsüne rastlanmamaktadır. Kuru tarım ise, küçük parçalar halinde yerleşmenin kuzey yamaçlarındaki düzlüklerde yapılmaktadır. Bunun dışında yerleşmenin pek çok yerinde bahçelerde meyve-sebze üretimi yapılmaktadır. Bazı bölümlerde yoğun meyve ağaçlarının bulunduğu büyük bahçeler bulunmaktadır. Özellikle Tahtısüleyman Mahallesi, Osmanlı Kalesi’nin sahil kısımları ve planlama alanının doğusundaki Selçuklu ve İkikubbe mahallelerinin bazı bölümlerinde meyve bahçeleri ve ağaçlık alanlar bulunmaktadır. Kes deresi etrafında da sınırlı da olsa ağaçlık alanlar vardır.
Yerleşimin olduğu bölgeler büyük konut bahçelerine de ağaç dikilmiş olması nedeniyle genelde yeşil yapıya sahiptir. Buna karşın özellikle yeni gelişmekte olan konut alanları çevresinde ve I. Derece Arkeolojik Sit Alanı çevresinde halkın herhangi bir faaliyette bulunmaktan çekinmesi nedeniyle, boş alanlar da bulunmaktadır.
5.3) İKLİM
Ahlat, coğrafi olarak Doğu Anadolu Bölgesi’nde yer almasına rağmen bu coğrafyanın tipik özelliklerinden farklı bir iklim yapısına sahiptir. Ahlat’ın iklimi ılıman iklimle, kara iklimi arasında bir geçiş özelliğine sahiptir. Bu durumda Ahlat’ın üç tarafının dağlarla çevrilmiş bulunması, Van Gölü kıyısında yer alması ve güneye doğru eğimli yamaçlar üzerinde yer alması etkilidir. Özellikle Van Gölü’nün iklim üzerindeki etkisi, kenarında kurulmuş olan diğer tüm yerleşmeler gibi Ahlat’ın da ılıman bir iklim yapısına sahip olmasında en önemli etkendir.
Ahlat, açık ve güneşli bir iklime sahiptir. Kapalı günlerin sayısı, Devlet Meteoroloji Genel Müdürlüğü kayıtlarına göre yıllık ortalama 79.3 olup, bunun yıllık oranı %21.7’dir. 1951-90 yılları arası yağış rasatlarına göre Ahlat’ın ortalama yağış miktarı 605.3 mm. olarak belirtilmiştir.
Ahlat Meteoroloji Müdürlüğü’nün kayıtlarına göre 2000 senesindeki ortalama sıcaklık 9.5°C’dır. En soğuk aylar Şubat ve Mart aylarıdır. Ahlat’ın 2000 yılındaki en düşük sıcaklık ortalaması 0°C, en yüksek sıcaklık ortalaması ise 19.5°C’dır. En sıcak ay olan Temmuz ayının ortalama sıcaklığı ise 16°C’dır.
Ahlat’ta hakim rüzgar kuzeybatı yönünden esmektedir. Özellikle kış aylarında bu yönden esen rüzgarlar hakimdir. Yaz aylarında ise güneydoğu yönünden, Van Gölü’nden esmekte olan rüzgarlar kendini hissettirmektedir. Planlama alanı iklim açısından tümüyle Ahlat geneliyle aynı şartları barındırmaktadır.